W radiu Kraków |
Czy jak pisze Pani książki to ma Pani w głowie całą opowieść, czy raczej przelewa Pani na papier myśli, a potem nanosi poprawki i dodaje nowe wątki?
Chciałabym pisać bez poprawek i uzupełnień, ale nie potrafię. Często więc poprawiam, dodaję wątki, zmieniam i przerabiam całe fragmenty.
niunia 5001
Co Panią zainspirowało do napisania książki w tej pięknej scenerii (Nazare, polskie Stawiska)? I dlaczego 7 spódnic?
Tytuł „Siedem spódnic” jest metaforyczny, wiąże się z opowieścią, którą usłyszałam w Nazare i którą przytaczam w pierwszej części powieści. Piszę o miejscach prowincjonalnych, które sama odwiedziłam (Nazare), często odwiedzam (Molunat) i w których mieszkam (Stawiska). Stawiska są nazwą fikcyjną, ale krajobrazy są autentyczne. Wybrałam je dlatego, że kocham prowincję z cała jej urodą, z jej wadami i zaletami.
izabela81
Bohaterka "Siedmiu spódnic Alicji" - Alicja Modrzewska interesuje się dziejami arystokratycznych rodów, światem magnaterii, elit, szlacht. Czy Panią również fascynuje ten świat i co takiego jest w nim najbardziej porywającego?
Fascynuje mnie świat arystokratów, szlachty, świat elit. Od ponad dwudziestu lat zajmuję się rodziną Kossaków. Kossakowie mieli herb szlachecki, choć legitymowali się talentem, a nie majątkiem. Majętne za to były ich żony.
Mówi się, że miłość nie zna żadnych granic. Pani w swojej najnowszej powieści podejmuje się m.in. tego tematu. A jak Pani uważa - czy w dzisiejszych czasach różnica pochodzenia może odgrywać ważną rolę w miłości?
Różnica pochodzenia i obycia towarzyskiego może stanowić i dzisiaj barierę, choć nie jest tak poważną przeszkodą, jak dawniej. Bywa, że ludzie wysoko urodzeni szukają partnera czy partnerki, która będzie mogła swobodnie zachowywać się w ich elitarnym świecie.
lirith
Tytuł Pani książki traktuje o spódnicach, czy Pani jest miłośniczką tego elementu garderoby czy raczej woli Pani spodnie czy sukienki?
Czy lubię spódnice i sukienki? To pytanie, przyznam, zaskoczyło mnie i dłuższą chwilę zastanawiałam się nad odpowiedzią. Chyba lubię, zwłaszcza letnie sukienki, albo suknie balowe, odświętne. Zależy też od okoliczności, od okazji i sytuacji. Prawdę powiedziawszy, najczęściej chodzę w spodniach, ponieważ są wygodne.
Gdyby miała Pani wehikuł czasu to w jaki wiek by Pani chciała się przenieść i dlaczego?
Gdybym miała wehikuł czasu, chciałabym pobyć w Polsce szlacheckiej, ewentualnie w czasach XX-lecia międzywojennego. Dlaczego? Ponieważ chciałabym poznać ludzi, o których czytam i piszę, na przykład kobiety należące do rodu Kossaków i ich przodków. To były bardzo ciekawe osoby, na przykład Aniela z Kurnatowskich Gałczyńska. Wiele podróżowała, słyszała koncertującego Chopina, jako mała dziewczynka siedziała na kolanach cara. Mogłaby mi sporo opowiedzieć.
Perus
Czy łatwo jest przejść od twórczości naukowej i popularnonaukowej do literatury pięknej, czy to raczej trudna i wyboista droga? Napisanie powieści wymaga przecież innego sposobu nawiązania kontaktu z czytelnikiem, przekazywania myśli, operowania słownictwem...
Droga jest bardzo trudna. Wciąż się uczę, jak opowiedzieć o rzeczach, które zdarzyły się naprawdę i to w dodatku przed wielu laty, językiem odpowiednim dla współczesnego czytelnika. Jak go zainteresować i wciągnąć w tę historię na tyle, żeby poczuł się uczestnikiem zdarzeń.
Aldona H.-L.
Ma Pani ogromne doświadczenie zawodowe. Czy praca pisarki daje większe spełnienie w życiu niż wcześniejsze zajęcia?
Wszystko to, co do tej pory robiłam, wykorzystuję teraz w pracy pisarskiej. Od wielu lat piszę, ale pisanie to spełniało przeróżne funkcje w moim życiu zawodowym. Były teksty dziennikarskie i naukowe, popularnonaukowe i różnego rodzaju próby literackie. Jako pisarka czuję się spełniona. Zawsze zmierzałam do wykonywania takiej właśnie profesji.
Alannada
Czy korzystała Pani z pomocy beta readerów?
Taką funkcję spełniają w wydawnictwach korektorzy i redaktorzy. W moim wydawnictwie trafiłam na bardzo rzetelne i mądre osoby, które analizowały mój tekst i potem dzieliły się ze mną swoimi uwagami i wątpliwościami. Jestem im za to bardzo wdzięczna. Autor musi mieć tego rodzaju wsparcie. Jest ono bardzo potrzebne.
martucha180
Czym dla Pani jest SŁOWO?
Słowo jest bardzo ważne. Nie rzuca się słów na wiatr, słowem można zranić, albo wzruszyć i pocieszyć. Czuję się odpowiedzialne za wypowiadane i zapisywane słowa.
Co Pani ułatwia pisanie książek, a co utrudnia, jeśli weźmie się pod uwagę Pani wykształcenie?
Rodzaj wykształcenia, jakie zdobyłam ułatwia i utrudnia pisanie. Brzmi to paradoksalnie, ale tak właśnie jest i pytanie jest bardzo zasadne.
Ponieważ badam i opisuję cudze teksty, a często są to teksty klasyków, znakomitych literatów, wiem, że nie mam i nigdy nie będę miała odpowiedniego warsztatu, nie potrafię tak konstruować fabuły, budować napięcia, tworzyć nastroju. Z drugiej strony, obcowanie z tekstami mistrzów powoduje, że człowiek jednak czegoś się od nich uczy.
beata.gor
Jest Pani mamą trójki dzieci, w jaki sposób kształtowała Pani, czy też kształtuje ich stosunek do literatury, miłość do książek, czytania.
Moje dzieci są matematykami, więc nie przejęły mojej fascynacji przedmiotami humanistycznymi, ale nie znaczy to, że nie czytają książek. Od czasów dzieciństwa synowie i córka byli nimi otoczeni, czytaliśmy im bajki. Potem nasze dzieci same dokonywały wyborów - i tych życiowych, i tych, związanych z czytanymi książkami.
Chciałabym pisać bez poprawek i uzupełnień, ale nie potrafię. Często więc poprawiam, dodaję wątki, zmieniam i przerabiam całe fragmenty.
niunia 5001
Co Panią zainspirowało do napisania książki w tej pięknej scenerii (Nazare, polskie Stawiska)? I dlaczego 7 spódnic?
Tytuł „Siedem spódnic” jest metaforyczny, wiąże się z opowieścią, którą usłyszałam w Nazare i którą przytaczam w pierwszej części powieści. Piszę o miejscach prowincjonalnych, które sama odwiedziłam (Nazare), często odwiedzam (Molunat) i w których mieszkam (Stawiska). Stawiska są nazwą fikcyjną, ale krajobrazy są autentyczne. Wybrałam je dlatego, że kocham prowincję z cała jej urodą, z jej wadami i zaletami.
izabela81
Bohaterka "Siedmiu spódnic Alicji" - Alicja Modrzewska interesuje się dziejami arystokratycznych rodów, światem magnaterii, elit, szlacht. Czy Panią również fascynuje ten świat i co takiego jest w nim najbardziej porywającego?
Fascynuje mnie świat arystokratów, szlachty, świat elit. Od ponad dwudziestu lat zajmuję się rodziną Kossaków. Kossakowie mieli herb szlachecki, choć legitymowali się talentem, a nie majątkiem. Majętne za to były ich żony.
Mówi się, że miłość nie zna żadnych granic. Pani w swojej najnowszej powieści podejmuje się m.in. tego tematu. A jak Pani uważa - czy w dzisiejszych czasach różnica pochodzenia może odgrywać ważną rolę w miłości?
Różnica pochodzenia i obycia towarzyskiego może stanowić i dzisiaj barierę, choć nie jest tak poważną przeszkodą, jak dawniej. Bywa, że ludzie wysoko urodzeni szukają partnera czy partnerki, która będzie mogła swobodnie zachowywać się w ich elitarnym świecie.
lirith
Tytuł Pani książki traktuje o spódnicach, czy Pani jest miłośniczką tego elementu garderoby czy raczej woli Pani spodnie czy sukienki?
Czy lubię spódnice i sukienki? To pytanie, przyznam, zaskoczyło mnie i dłuższą chwilę zastanawiałam się nad odpowiedzią. Chyba lubię, zwłaszcza letnie sukienki, albo suknie balowe, odświętne. Zależy też od okoliczności, od okazji i sytuacji. Prawdę powiedziawszy, najczęściej chodzę w spodniach, ponieważ są wygodne.
Gdyby miała Pani wehikuł czasu to w jaki wiek by Pani chciała się przenieść i dlaczego?
Gdybym miała wehikuł czasu, chciałabym pobyć w Polsce szlacheckiej, ewentualnie w czasach XX-lecia międzywojennego. Dlaczego? Ponieważ chciałabym poznać ludzi, o których czytam i piszę, na przykład kobiety należące do rodu Kossaków i ich przodków. To były bardzo ciekawe osoby, na przykład Aniela z Kurnatowskich Gałczyńska. Wiele podróżowała, słyszała koncertującego Chopina, jako mała dziewczynka siedziała na kolanach cara. Mogłaby mi sporo opowiedzieć.
Perus
Czy łatwo jest przejść od twórczości naukowej i popularnonaukowej do literatury pięknej, czy to raczej trudna i wyboista droga? Napisanie powieści wymaga przecież innego sposobu nawiązania kontaktu z czytelnikiem, przekazywania myśli, operowania słownictwem...
Droga jest bardzo trudna. Wciąż się uczę, jak opowiedzieć o rzeczach, które zdarzyły się naprawdę i to w dodatku przed wielu laty, językiem odpowiednim dla współczesnego czytelnika. Jak go zainteresować i wciągnąć w tę historię na tyle, żeby poczuł się uczestnikiem zdarzeń.
Aldona H.-L.
Ma Pani ogromne doświadczenie zawodowe. Czy praca pisarki daje większe spełnienie w życiu niż wcześniejsze zajęcia?
Wszystko to, co do tej pory robiłam, wykorzystuję teraz w pracy pisarskiej. Od wielu lat piszę, ale pisanie to spełniało przeróżne funkcje w moim życiu zawodowym. Były teksty dziennikarskie i naukowe, popularnonaukowe i różnego rodzaju próby literackie. Jako pisarka czuję się spełniona. Zawsze zmierzałam do wykonywania takiej właśnie profesji.
Alannada
Czy korzystała Pani z pomocy beta readerów?
Taką funkcję spełniają w wydawnictwach korektorzy i redaktorzy. W moim wydawnictwie trafiłam na bardzo rzetelne i mądre osoby, które analizowały mój tekst i potem dzieliły się ze mną swoimi uwagami i wątpliwościami. Jestem im za to bardzo wdzięczna. Autor musi mieć tego rodzaju wsparcie. Jest ono bardzo potrzebne.
martucha180
Czym dla Pani jest SŁOWO?
Słowo jest bardzo ważne. Nie rzuca się słów na wiatr, słowem można zranić, albo wzruszyć i pocieszyć. Czuję się odpowiedzialne za wypowiadane i zapisywane słowa.
Co Pani ułatwia pisanie książek, a co utrudnia, jeśli weźmie się pod uwagę Pani wykształcenie?
Rodzaj wykształcenia, jakie zdobyłam ułatwia i utrudnia pisanie. Brzmi to paradoksalnie, ale tak właśnie jest i pytanie jest bardzo zasadne.
Ponieważ badam i opisuję cudze teksty, a często są to teksty klasyków, znakomitych literatów, wiem, że nie mam i nigdy nie będę miała odpowiedniego warsztatu, nie potrafię tak konstruować fabuły, budować napięcia, tworzyć nastroju. Z drugiej strony, obcowanie z tekstami mistrzów powoduje, że człowiek jednak czegoś się od nich uczy.
beata.gor
Jest Pani mamą trójki dzieci, w jaki sposób kształtowała Pani, czy też kształtuje ich stosunek do literatury, miłość do książek, czytania.
Moje dzieci są matematykami, więc nie przejęły mojej fascynacji przedmiotami humanistycznymi, ale nie znaczy to, że nie czytają książek. Od czasów dzieciństwa synowie i córka byli nimi otoczeni, czytaliśmy im bajki. Potem nasze dzieci same dokonywały wyborów - i tych życiowych, i tych, związanych z czytanymi książkami.
Co w Śląsku Cieszyńskim jest niezwykłego, magicznego i ciekawego, co Panią najbardziej urzeka i co mogłaby Pani polecić mi, osobie kochającej podróże, zwiedzanie i poznawanie nowych miejsc w Polsce.
Śląsk Cieszyński to ziemia kresowa, przygraniczna. Takie tereny są naznaczone wieloma pięknymi i dramatycznymi zdarzeniami i ludźmi, którzy tu żyli i tworzyli a nawet przyjeżdżali z wielkiego świata, bo ta ziemia ich zauroczyła.
Asiulla
Śląsk Cieszyński to ziemia kresowa, przygraniczna. Takie tereny są naznaczone wieloma pięknymi i dramatycznymi zdarzeniami i ludźmi, którzy tu żyli i tworzyli a nawet przyjeżdżali z wielkiego świata, bo ta ziemia ich zauroczyła.
Asiulla
W Pani dotychczasowych książkach tło stanowi głównie Śląsk Cieszyński, Skoczów. Skąd nagle podróż do Chorwacji? Co tak urzekło Pani w tym kraju? Czy była Pani już w Chorwacji?
Dość często podróżuję. Kocham prowincję, ale lubię ją porównywać z innymi miejscami na świecie. Molunat w Chorwacji to miejscowość, w której bywam co roku od sześciu lat. Odkrył ją nasz przyjaciel, któremu oficjalnie w posłowiu podziękowałam. Zaraził grupę znajomych swoją fascynacją, a wyraz mojej fascynacji dałam w ostatnim rozdziale powieści.
Skąd Pani fascynacja życiem Zofii Kossak-Szatkowskiej? Czy dostrzega Pani podobieństwa między Wami ? ;)
Zofia Kossak mieszkała na Śląsku Cieszyńskim. Przypadkiem, kiedy pracowałam jako dziennikarka, trafiłam do jej muzeum w Górkach Wielkich i miałam wielkie szczęście spotkać wtedy córkę pisarki, Annę Bugnon-Rosset i w dodatku być świadkiem odnalezienia obrazu Witkacego, który był spowinowacony z rodziną. Tak się zaczęła moje wielka przygoda z Kossakami, która trwa do dziś.
Nie ośmieliłabym się porównywać z Zofią Kossak. Byłą mistrzynią, poważną kandydatką do literackiej Nagrody Nobla.
Małgorzata Stępień
Czy zdarza się Pani po napisaniu dłuższego fragmentu tekstu przeczytać go ponownie i stwierdzić, że to jednak nie to, po czym zwyczajnie go wyrzucić?
Oczywiście. Bardzo często.
W jaki sposób dopiera Pani tytuły do książek? Czy są one wybrane przed rozpoczęciem pisania, czy może po napisaniu książki tytuł sam się nasuwa? A może jest to najtrudniejszy element samego pisania ;) ?
Tytuły rodzą się w trakcie pisania książki, albo przed jej powstaniem, a potem bywają zmieniane. Zdarza się, że ktoś, kto książkę przeczytał przed jej wydrukowaniem, podpowie inny tytuł, doradzi, albo odradzi. Uważnie słucham takich opinii, ponieważ tytuł jest bardzo ważny.
Zuzanna P
Czy od dziecka marzyła Pani by zostać pisarką, czy to "powołanie" przyszło, gdy była już Pani trochę starsza?
Od zawsze kochałam książki i chciałam w życiu robić coś, co będzie miało z nimi związek.
W dzisiejszych czasach większość młodych ludzi woli spędzać czas przed komputerem niż czytając książki. Jak zachęciłaby Pani młodzież do czytania książek?
Warto czytać, bo dzięki temu możemy wyobrazić sobie inny świat, możemy w tym świecie być szczęśliwi, zakochani, możemy też być kim tylko zechcemy, zagrać rolę, której w realnym życiu nigdy nie zagramy. Nie jeden raz literatura otworzy nam drzwi, czegoś nauczy, uratuje przed złym humorem, a może nawet depresją i rozpaczą.
Angel Oscuro
Może Pani tylko jednym zdaniem zareklamować Cieszyński. Jak je Pani złoży, by odbiorca się zakochał i chciał poznać głębiej tamten region?
Śląsk Cieszyński, jak głosi legenda, powstał w momencie, kiedy Pan Bóg, stwarzając świat, uśmiechnął się. To jest ziemia powstała z uśmiechu Boga. Lepszej rekomendacji nie trzeba.
Paulina S
Jakie jest Pani pierwsze skojarzenie związane ze słowem "książka"?
Stare, trochę zakurzone tomiska leżące na drewnianych, solidnych regałach biblioteki, półmrok, sączące się przez okna światło i specyficzny zapach staroci.
Czy ma Pani jakieś inne zainteresowania/hobby/pasje poza pisaniem i nauczaniem?
Od kilku lat zajmuję się już tylko pisaniem, ale, oczywiście, całego dnia nie spędzam przy biurku. Bardzo lubię pracować w ogrodzie, czasem maluję dla przyjemności, gram na gitarze, dziergam swetry i serwetki, lubię jeździć na rowerze. Jednym słowem – nigdy w życiu się nie nudziłam.
Kamil Z.
Czy tworząc postaci w książce inspiruje się Pani kimś ze swojej rodziny, znajomymi?
Pisarz nie tworzy w próżni, obserwuje ludzi i wykorzystuje swoje obserwacje. Nigdy nie portretuję wprost kogoś, kogo znam, ale zdarza mi się wykorzystywać czyjeś powiedzenia, charakterystyczne gesty i zachowanie.
Jakie cechy charakteru są potrzebne aby zostać świetnym pisarzem.
Świetni pisarze bywali bardzo różni. Jedni bardzo pracowici, inni pisali tylko wtedy, kiedy mieli natchnienie. Bywali wrażliwi, albo nieczuli i bezwzględni. Bywali znakomitymi ojcami rodzin i mężami, albo trudno było z nimi w domu wytrzymać. Kobiety piszące z kolei spełniały się jako żony i matki, albo domagały się swobody i chciały być nowoczesne, wyzwolone i niezależne. Nie ma recepty. Moim zdaniem, żeby dobrze pisać, trzeba być znakomitym obserwatorem, człowiekiem oczytanym, wytrwałym i mieć w sobie to „coś”, co bardzo trudno nazwać, niektórzy mówią, że to talent.
Beata B.
Czy łatwo zdobyć prawdziwe informacje na temat regionu o którym Pani Pisze? Skąd czerpać takie wiadomości?
Na temat Śląska Cieszyńskiego powstało wiele opracowań, przewodników a także powieści (na przykład dawniej bardzo znanego, a dziś już nieco zapomnianego pisarza Gustawa Morcinka). Dla tych, którzy nie czytają książek, źródłem informacji może być Internet.
Czy w Pani książkach jest więcej fantazji autora ,czy są to historie choć w części prawdziwe?
Wiele historii opowiedzianych w moich książkach zdarzyło się naprawdę. Oczywiście, zmieniam pewne fakty, łączę je, ale prawie wszystkie legendarne i prawdziwe opowieści dotyczące przeszłości mają swój pierwowzór w dokumentach, artykułach, opowieściach, które usłyszałam, albo przeczytałam.
Szczęśliwa Mama
Często dowiaduję się, że ulubionym zwierzęciem domowym dla Pisarzy jest kot. "Podobno mruczenie kotów może sprawić, że zrosną się nawet pogruchotane na miazgę kości albo czyjaś dusza ozdrowieje. Jednak kiedy tak się stanie, koty odchodzą, nie oglądając się nawet za siebie. Miłość kota pozbawiona jest nieśmiałości. Nie stawia warunków, ale też nie składa obietnic"- ja również kocham koty i uważam, że to właśnie koty wybierają swoich właścicieli. Co Pani o tym sądzi? Czy również posiada Pani kota?
Lubię zwierzęta, ale nasz kot jest niezależny i chodzi swoimi ścieżkami, wiec teraz nie siedzi obok i nie mruczy, kiedy piszę. Wiosną i latem jednak często przychodzi na taras, gdzie zwykłam siadać z laptopem, wygrzewa się w słońcu i wtedy zdarza mu się mruczeć. Nie znam dobrze charakteru naszego kota, ale mam wrażenie, że się lubimy, natomiast ma pewność, że najważniejszą osobą z naszej rodziny jest dla niego moja córka, która opiekuje się nim, odkąd był malutki.
Dość często podróżuję. Kocham prowincję, ale lubię ją porównywać z innymi miejscami na świecie. Molunat w Chorwacji to miejscowość, w której bywam co roku od sześciu lat. Odkrył ją nasz przyjaciel, któremu oficjalnie w posłowiu podziękowałam. Zaraził grupę znajomych swoją fascynacją, a wyraz mojej fascynacji dałam w ostatnim rozdziale powieści.
Skąd Pani fascynacja życiem Zofii Kossak-Szatkowskiej? Czy dostrzega Pani podobieństwa między Wami ? ;)
Zofia Kossak mieszkała na Śląsku Cieszyńskim. Przypadkiem, kiedy pracowałam jako dziennikarka, trafiłam do jej muzeum w Górkach Wielkich i miałam wielkie szczęście spotkać wtedy córkę pisarki, Annę Bugnon-Rosset i w dodatku być świadkiem odnalezienia obrazu Witkacego, który był spowinowacony z rodziną. Tak się zaczęła moje wielka przygoda z Kossakami, która trwa do dziś.
Nie ośmieliłabym się porównywać z Zofią Kossak. Byłą mistrzynią, poważną kandydatką do literackiej Nagrody Nobla.
Małgorzata Stępień
Czy zdarza się Pani po napisaniu dłuższego fragmentu tekstu przeczytać go ponownie i stwierdzić, że to jednak nie to, po czym zwyczajnie go wyrzucić?
Oczywiście. Bardzo często.
W jaki sposób dopiera Pani tytuły do książek? Czy są one wybrane przed rozpoczęciem pisania, czy może po napisaniu książki tytuł sam się nasuwa? A może jest to najtrudniejszy element samego pisania ;) ?
Tytuły rodzą się w trakcie pisania książki, albo przed jej powstaniem, a potem bywają zmieniane. Zdarza się, że ktoś, kto książkę przeczytał przed jej wydrukowaniem, podpowie inny tytuł, doradzi, albo odradzi. Uważnie słucham takich opinii, ponieważ tytuł jest bardzo ważny.
Zuzanna P
Czy od dziecka marzyła Pani by zostać pisarką, czy to "powołanie" przyszło, gdy była już Pani trochę starsza?
Od zawsze kochałam książki i chciałam w życiu robić coś, co będzie miało z nimi związek.
W dzisiejszych czasach większość młodych ludzi woli spędzać czas przed komputerem niż czytając książki. Jak zachęciłaby Pani młodzież do czytania książek?
Warto czytać, bo dzięki temu możemy wyobrazić sobie inny świat, możemy w tym świecie być szczęśliwi, zakochani, możemy też być kim tylko zechcemy, zagrać rolę, której w realnym życiu nigdy nie zagramy. Nie jeden raz literatura otworzy nam drzwi, czegoś nauczy, uratuje przed złym humorem, a może nawet depresją i rozpaczą.
Angel Oscuro
Może Pani tylko jednym zdaniem zareklamować Cieszyński. Jak je Pani złoży, by odbiorca się zakochał i chciał poznać głębiej tamten region?
Śląsk Cieszyński, jak głosi legenda, powstał w momencie, kiedy Pan Bóg, stwarzając świat, uśmiechnął się. To jest ziemia powstała z uśmiechu Boga. Lepszej rekomendacji nie trzeba.
Paulina S
Jakie jest Pani pierwsze skojarzenie związane ze słowem "książka"?
Stare, trochę zakurzone tomiska leżące na drewnianych, solidnych regałach biblioteki, półmrok, sączące się przez okna światło i specyficzny zapach staroci.
Czy ma Pani jakieś inne zainteresowania/hobby/pasje poza pisaniem i nauczaniem?
Od kilku lat zajmuję się już tylko pisaniem, ale, oczywiście, całego dnia nie spędzam przy biurku. Bardzo lubię pracować w ogrodzie, czasem maluję dla przyjemności, gram na gitarze, dziergam swetry i serwetki, lubię jeździć na rowerze. Jednym słowem – nigdy w życiu się nie nudziłam.
Kamil Z.
Czy tworząc postaci w książce inspiruje się Pani kimś ze swojej rodziny, znajomymi?
Pisarz nie tworzy w próżni, obserwuje ludzi i wykorzystuje swoje obserwacje. Nigdy nie portretuję wprost kogoś, kogo znam, ale zdarza mi się wykorzystywać czyjeś powiedzenia, charakterystyczne gesty i zachowanie.
Jakie cechy charakteru są potrzebne aby zostać świetnym pisarzem.
Świetni pisarze bywali bardzo różni. Jedni bardzo pracowici, inni pisali tylko wtedy, kiedy mieli natchnienie. Bywali wrażliwi, albo nieczuli i bezwzględni. Bywali znakomitymi ojcami rodzin i mężami, albo trudno było z nimi w domu wytrzymać. Kobiety piszące z kolei spełniały się jako żony i matki, albo domagały się swobody i chciały być nowoczesne, wyzwolone i niezależne. Nie ma recepty. Moim zdaniem, żeby dobrze pisać, trzeba być znakomitym obserwatorem, człowiekiem oczytanym, wytrwałym i mieć w sobie to „coś”, co bardzo trudno nazwać, niektórzy mówią, że to talent.
Beata B.
Czy łatwo zdobyć prawdziwe informacje na temat regionu o którym Pani Pisze? Skąd czerpać takie wiadomości?
Na temat Śląska Cieszyńskiego powstało wiele opracowań, przewodników a także powieści (na przykład dawniej bardzo znanego, a dziś już nieco zapomnianego pisarza Gustawa Morcinka). Dla tych, którzy nie czytają książek, źródłem informacji może być Internet.
Czy w Pani książkach jest więcej fantazji autora ,czy są to historie choć w części prawdziwe?
Wiele historii opowiedzianych w moich książkach zdarzyło się naprawdę. Oczywiście, zmieniam pewne fakty, łączę je, ale prawie wszystkie legendarne i prawdziwe opowieści dotyczące przeszłości mają swój pierwowzór w dokumentach, artykułach, opowieściach, które usłyszałam, albo przeczytałam.
Szczęśliwa Mama
Często dowiaduję się, że ulubionym zwierzęciem domowym dla Pisarzy jest kot. "Podobno mruczenie kotów może sprawić, że zrosną się nawet pogruchotane na miazgę kości albo czyjaś dusza ozdrowieje. Jednak kiedy tak się stanie, koty odchodzą, nie oglądając się nawet za siebie. Miłość kota pozbawiona jest nieśmiałości. Nie stawia warunków, ale też nie składa obietnic"- ja również kocham koty i uważam, że to właśnie koty wybierają swoich właścicieli. Co Pani o tym sądzi? Czy również posiada Pani kota?
Lubię zwierzęta, ale nasz kot jest niezależny i chodzi swoimi ścieżkami, wiec teraz nie siedzi obok i nie mruczy, kiedy piszę. Wiosną i latem jednak często przychodzi na taras, gdzie zwykłam siadać z laptopem, wygrzewa się w słońcu i wtedy zdarza mu się mruczeć. Nie znam dobrze charakteru naszego kota, ale mam wrażenie, że się lubimy, natomiast ma pewność, że najważniejszą osobą z naszej rodziny jest dla niego moja córka, która opiekuje się nim, odkąd był malutki.
W Alpach |
Bieganie, sport... Dla niektórych to jak wyprawa w kosmos. Jeszcze do niedawna sama należałam do osób, które poczynania sportowe/fizyczne podziwiały jedynie przed ekranem telewizora, ale odkąd sama zaczęłam biegać, to bardziej wierzyć w siebie i po takim wysiłku łatwiej mi potem podejmować kolejne życiowe wyzwania, Do biegania motywują mnie słowa Marca Buhla: "Biegacz to nie ten, kto szybko biega. To ten, który nie ustaje w walce". Kocham bieganie :) A jak sport jest Pani ulubionym? Który dodaje Pani siły i chęci do działania? Może fitness?
Sport jest bardzo ważny, zwłaszcza jeśli prowadzi się taki tryb życia, jaki prowadzę, kiedy intensywnie pracuję nad nową książką. Koniecznie trzeba wówczas zadbać o kondycję fizyczną. Staram się więc codziennie jeździć na rowerze.
Bogdan N
Uwielbiam czytać, ale gdy porównuję siebie z moją żoną, to wychodzi na to, że moja żona czyta i więcej, i szybciej ;) Co Pani na to, aby wprowadzono w Polsce Dzień Kobiet Czytających?
Znam wielu panów, który czytają bardzo szybko, więc to chyba nie ma związku z płcią.
Uwielbiam piec, oczywiście głównie dla Mojej Żony :) Ostatnio specjalizuję się w ciastkach owsianych z różnymi dodatkami, np. rodzynki, orzechy, suszona żurawina. Wspólnie z Żoną kochamy serniki. A jakimi ciastkami/ciasteczkami Pani najchętniej się delektuje? Sama Pani piecze?
Gratuluję Panu umiejętności. Nie mogę się, niestety, odwdzięczyć opisem moich kulinarnych dokonań. Radzę sobie wprawdzie, ale nie jest to dziedzina mojej działalności, którą chciałabym się jakoś szczególnie pochwalić.
Gab riela
Lektury szkolne. Jedni uważają je za wytwór bardzo dobry, potrzebny i w pełni zgadzają się z tym, by dzieci czytały książki wcześniej ustalone przez system i nauczycieli. Inni mówią natomiast, że lektury są złe, ponieważ zniechęcają do czytania książek, gdyż są narzucane z góry, trzeba je przeczytać w danym terminie, a jeśli nie, to uczeń otrzymuje stosowną ocenę. Niektórzy sądzą, że właśnie przez to tak niewielu Polaków czyta książki, gdyż nie kojarzą ich z tymi dziełami, które są ciekawe i naprawdę dobre, tylko z tymi narzuconymi wcześniej książkami, przez co nie patrzą na czytanie jako na przyjemność, ale na przymus. Jakie jest Pani zdanie o lekturach szkolnych i co o nich sądzi? Potrzebne czy zbędne?
Wiele zależy od mądrego nauczyciela, który potrafi lekturę zinterpretować i zainteresować nią uczniów. Podstawowy kanon lektur jest potrzebny, ponieważ trzeba znać utwory, żeby zrozumieć odwołania i nawiązania w sztuce. Nie trzeba daleko szukać, satyra i kabaret wiele razy bawi nas poprzez skojarzenia związane z naszą historią, literaturą i kulturą. Nawet przeciętnie wykształcony człowiek powinien wiedzieć, o co chodzi. Nie można założyć, że młodzi ludzie czytają tylko to, co lubią, ponieważ literatura też ich kształtuje i uczy.
Jeśli miałaby Pani możliwość otrzymania dowolnej książki, nawet takiej, która pochodzi z IX wieku, z dedykacją i autografem autora, jaka książkę by Pani wybrała i dlaczego?
Wybrałabym Zofię Kossak, której biografią i twórczością zajmuję się od ponad dwudziestu lat. Nie miałam szans jej poznać, a chciałabym zdobyć jej autograf i dedykację dla siebie. To jednak jest niemożliwe. Dedykacje, które wpisywała w książkach zawsze były życzliwe pełne ciepła, a nieraz bardzo oryginalne.
Gosia Pawlaczyk
Kocham czytać bajki. Obawiam się, że nigdy nie wyrosnę z tego. Zawsze dziadek mi czytał, potem czytałam sama i teraz nie wyobrażam sobie, żebym moim dzieciom nie czytała. Moje dzieci i ja kochamy bajki braci Grimm. Czy lubi Pani czytać bajki? Jakie by nam Pani poleciła?
Bardzo polecam książkę Zofii Kossak „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”. To bardzo mądra i świetnie napisana baśń.
Czym jest dla Pani przyjaźń? Z którym bohaterem Pani książek najbardziej chciałaby Pani się zaprzyjaźnić i dlaczego akurat z tym? Czym takim wyróżniałby się ten przyjaciel?
Mam wielu znajomych i przyjaciół. Bez takich ludzi bylibyśmy przeraźliwie samotni. Przyjaciele są zawsze do dyspozycji, kiedy trzeba pomóc, albo po prostu porozmawiać.
Prawdę powiedziawszy, ze wszystkimi moimi bohaterami się zaprzyjaźniam. Muszą zaistnieć w mojej wyobraźni, żebym mogła ich potem opisać.
Ania Wolniak
Często zdarza mi się, że kupuję książkę dzięki rekomendacji znanej osobistości: aktorki, dziennikarki czy innej pisarki. Przyznam, że jeszcze nigdy nie zawiodłam się i dzięki temu nasza domowa biblioteczka rozrasta się w błyskawicznym tempie. Czyje rekomendacje na stronie tytułowej Pani książek byłyby dla Pani satysfakcjonujące?
Panie, które rekomendowały moją książkę są oczytane, inteligentne i wrażliwe. Jestem im wdzięczna za to, że przeczytały i zechciały wydać opinię o „Siedmiu spódnicach Alicji”.
Sport jest bardzo ważny, zwłaszcza jeśli prowadzi się taki tryb życia, jaki prowadzę, kiedy intensywnie pracuję nad nową książką. Koniecznie trzeba wówczas zadbać o kondycję fizyczną. Staram się więc codziennie jeździć na rowerze.
Bogdan N
Uwielbiam czytać, ale gdy porównuję siebie z moją żoną, to wychodzi na to, że moja żona czyta i więcej, i szybciej ;) Co Pani na to, aby wprowadzono w Polsce Dzień Kobiet Czytających?
Znam wielu panów, który czytają bardzo szybko, więc to chyba nie ma związku z płcią.
Uwielbiam piec, oczywiście głównie dla Mojej Żony :) Ostatnio specjalizuję się w ciastkach owsianych z różnymi dodatkami, np. rodzynki, orzechy, suszona żurawina. Wspólnie z Żoną kochamy serniki. A jakimi ciastkami/ciasteczkami Pani najchętniej się delektuje? Sama Pani piecze?
Gratuluję Panu umiejętności. Nie mogę się, niestety, odwdzięczyć opisem moich kulinarnych dokonań. Radzę sobie wprawdzie, ale nie jest to dziedzina mojej działalności, którą chciałabym się jakoś szczególnie pochwalić.
Gab riela
Lektury szkolne. Jedni uważają je za wytwór bardzo dobry, potrzebny i w pełni zgadzają się z tym, by dzieci czytały książki wcześniej ustalone przez system i nauczycieli. Inni mówią natomiast, że lektury są złe, ponieważ zniechęcają do czytania książek, gdyż są narzucane z góry, trzeba je przeczytać w danym terminie, a jeśli nie, to uczeń otrzymuje stosowną ocenę. Niektórzy sądzą, że właśnie przez to tak niewielu Polaków czyta książki, gdyż nie kojarzą ich z tymi dziełami, które są ciekawe i naprawdę dobre, tylko z tymi narzuconymi wcześniej książkami, przez co nie patrzą na czytanie jako na przyjemność, ale na przymus. Jakie jest Pani zdanie o lekturach szkolnych i co o nich sądzi? Potrzebne czy zbędne?
Wiele zależy od mądrego nauczyciela, który potrafi lekturę zinterpretować i zainteresować nią uczniów. Podstawowy kanon lektur jest potrzebny, ponieważ trzeba znać utwory, żeby zrozumieć odwołania i nawiązania w sztuce. Nie trzeba daleko szukać, satyra i kabaret wiele razy bawi nas poprzez skojarzenia związane z naszą historią, literaturą i kulturą. Nawet przeciętnie wykształcony człowiek powinien wiedzieć, o co chodzi. Nie można założyć, że młodzi ludzie czytają tylko to, co lubią, ponieważ literatura też ich kształtuje i uczy.
Jeśli miałaby Pani możliwość otrzymania dowolnej książki, nawet takiej, która pochodzi z IX wieku, z dedykacją i autografem autora, jaka książkę by Pani wybrała i dlaczego?
Wybrałabym Zofię Kossak, której biografią i twórczością zajmuję się od ponad dwudziestu lat. Nie miałam szans jej poznać, a chciałabym zdobyć jej autograf i dedykację dla siebie. To jednak jest niemożliwe. Dedykacje, które wpisywała w książkach zawsze były życzliwe pełne ciepła, a nieraz bardzo oryginalne.
Gosia Pawlaczyk
Kocham czytać bajki. Obawiam się, że nigdy nie wyrosnę z tego. Zawsze dziadek mi czytał, potem czytałam sama i teraz nie wyobrażam sobie, żebym moim dzieciom nie czytała. Moje dzieci i ja kochamy bajki braci Grimm. Czy lubi Pani czytać bajki? Jakie by nam Pani poleciła?
Bardzo polecam książkę Zofii Kossak „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”. To bardzo mądra i świetnie napisana baśń.
Czym jest dla Pani przyjaźń? Z którym bohaterem Pani książek najbardziej chciałaby Pani się zaprzyjaźnić i dlaczego akurat z tym? Czym takim wyróżniałby się ten przyjaciel?
Mam wielu znajomych i przyjaciół. Bez takich ludzi bylibyśmy przeraźliwie samotni. Przyjaciele są zawsze do dyspozycji, kiedy trzeba pomóc, albo po prostu porozmawiać.
Prawdę powiedziawszy, ze wszystkimi moimi bohaterami się zaprzyjaźniam. Muszą zaistnieć w mojej wyobraźni, żebym mogła ich potem opisać.
Ania Wolniak
Często zdarza mi się, że kupuję książkę dzięki rekomendacji znanej osobistości: aktorki, dziennikarki czy innej pisarki. Przyznam, że jeszcze nigdy nie zawiodłam się i dzięki temu nasza domowa biblioteczka rozrasta się w błyskawicznym tempie. Czyje rekomendacje na stronie tytułowej Pani książek byłyby dla Pani satysfakcjonujące?
Panie, które rekomendowały moją książkę są oczytane, inteligentne i wrażliwe. Jestem im wdzięczna za to, że przeczytały i zechciały wydać opinię o „Siedmiu spódnicach Alicji”.
Gdyby żyła Pani w ubiegłym stuleciu, to którą ze znanych osób chciałaby Pani być i dlaczego?
Nawet gdybym żyła w ubiegłym stuleciu, chciałabym być sobą. Każda biografia osób znanych, a nawet odnoszących sukcesy ma swoje blaski i cienie, czasy szczęścia i porażek, więc nie wybrałabym żadnej z nich.
Aneta Pachurka
Co czuje pisarz, gdy odnosi sukcesy? Gdy jego książki zbierają pozytywne opinie, gdy wszyscy zachwycają się pomysłem, polecają książki innym? Jakie emocje towarzyszyły Pani, gdy Pani książki się podobają?
To oczywiste, że jestem szczęśliwa, kiedy książka spodoba się czytelnikom, kiedy wiążą się z nią ich własne emocje i wzruszenia. Bardzo cieszą mnie też recenzje, z których wynika, że autor odczytał też sens podany nie wprost, że czyta nie tylko na poziomie zwykłego przebiegu zdarzeń, ale doszukał się ukrytych, metaforycznych znaczeń.
Czy myślała Pani o ekranizacji Pani książki? Które Pani dzieło powinno być przeniesione na duży ekran jako pierwsze? Kto powinien zagrać główne role?
Prawdę mówiąc nie zastanawiałam się nad tym, ale wiele osób pytało mnie, dlaczego nikt nie przygotował jeszcze filmowej opowieści o Zofii Kossak. Na pewno osoba o tak bogatym, dramatycznym i nietuzinkowym życiorysie zasługiwałaby na film.
Ewelina Poc
Pisanie na pewno wciąga i uzależnia. Spróbowało się raz i chce się jeszcze, więcej. Jakie są więc Pani dalsze plany pisarskie? Czy myślała Pani o pisaniu książek dla dzieci i młodzieży? Czy pozostanie Pani w kręgu powieści dla dorosłych?
Pisanie dla dzieci i młodzieży jest bardzo trudnym zadaniem. Próbowałam kiedyś się z tego rodzaju zadaniem zmierzyć. Może wrócę do zaczętych wątków. Jeden z nich, początek historii kulawego pieska, znalazł się w nowej powieści jako niewielki epizod. Na razie pracuję nad powieścią historyczną dla dorosłych. Znów wracam do Kossaków.
"– Jeanno, kobiety potrafią kochać o wiele mądrzej niż my! One nie kochają mężczyzny dla jego wyglądu. Nawet jeśli on się im bardzo podoba. – Joaquin westchnął błogo. – Kobiety kochają cię przez wzgląd na twój charakter. Twoją siłę. Twoją mądrość. Albo dlatego, że potrafisz zaopiekować się dzieckiem. Bo jesteś dobrym człowiekiem, masz honor i godność. One kochają cię inaczej niż mężczyzna kobietę. Nie z powodu kształtnych łydek ani nie dlatego, że w swoim garniturze budzisz zazdrość u jej koleżanek z pracy. Owszem, istnieją też takie kobiety, ale są tylko jak zły przykład dla innych" (Nina George "Lawendowy pokój"). Co sądzi Pani o tym cytacie? Czy uważa Pani, że kobiety i mężczyźni inaczej kochają? Co dla kobiet jest ważne w miłości, w wyborze Tego Jedynego?
Myślę, że dla kobiet miłość ma wiele znaczeń i wymiarów. Trudno mi się wczuć w psychikę mężczyzny, ale z moich obserwacji wynika, że my, kobiety, jesteśmy bardziej romantyczne, wrażliwe i marzymy o mężczyźnie silnym i rycerskim.
Adolfinia
Gdyby miała Pani pisać książki w czasach sprzed wynalezienia komputerów i Internetu, z czego by pani korzystała: kartka i pióro czy maszyna do pisania?
Bardzo lubię pisać piórem na pożółkłym, solidnym papierze, więc wybrałabym taki sposób. Oczywiście, maszyna ułatwiłaby pracę, więc może korzystałabym także z niej. Tak robiła Zofia Kossak. Część tekstów pisała odręcznie, a część na maszynie.
Edyta Chmura
Jak przeczytałam w jednej z recenzji w Pani najnowszej książce miłość ukazana jest jako uczucie wyważone, co jest dość nietuzinkowym sposobem opisania tego uczucia. Zwykle mamy przyspieszone bicie serca, gwałtowność emocji, istny szał. Dlaczego zdecydowała się Pani na taki zabieg? Stawia Pani po prostu na realizm, nie romantyzm? :)
Nawet gdybym żyła w ubiegłym stuleciu, chciałabym być sobą. Każda biografia osób znanych, a nawet odnoszących sukcesy ma swoje blaski i cienie, czasy szczęścia i porażek, więc nie wybrałabym żadnej z nich.
Aneta Pachurka
Co czuje pisarz, gdy odnosi sukcesy? Gdy jego książki zbierają pozytywne opinie, gdy wszyscy zachwycają się pomysłem, polecają książki innym? Jakie emocje towarzyszyły Pani, gdy Pani książki się podobają?
To oczywiste, że jestem szczęśliwa, kiedy książka spodoba się czytelnikom, kiedy wiążą się z nią ich własne emocje i wzruszenia. Bardzo cieszą mnie też recenzje, z których wynika, że autor odczytał też sens podany nie wprost, że czyta nie tylko na poziomie zwykłego przebiegu zdarzeń, ale doszukał się ukrytych, metaforycznych znaczeń.
Czy myślała Pani o ekranizacji Pani książki? Które Pani dzieło powinno być przeniesione na duży ekran jako pierwsze? Kto powinien zagrać główne role?
Prawdę mówiąc nie zastanawiałam się nad tym, ale wiele osób pytało mnie, dlaczego nikt nie przygotował jeszcze filmowej opowieści o Zofii Kossak. Na pewno osoba o tak bogatym, dramatycznym i nietuzinkowym życiorysie zasługiwałaby na film.
Ewelina Poc
Pisanie na pewno wciąga i uzależnia. Spróbowało się raz i chce się jeszcze, więcej. Jakie są więc Pani dalsze plany pisarskie? Czy myślała Pani o pisaniu książek dla dzieci i młodzieży? Czy pozostanie Pani w kręgu powieści dla dorosłych?
Pisanie dla dzieci i młodzieży jest bardzo trudnym zadaniem. Próbowałam kiedyś się z tego rodzaju zadaniem zmierzyć. Może wrócę do zaczętych wątków. Jeden z nich, początek historii kulawego pieska, znalazł się w nowej powieści jako niewielki epizod. Na razie pracuję nad powieścią historyczną dla dorosłych. Znów wracam do Kossaków.
"– Jeanno, kobiety potrafią kochać o wiele mądrzej niż my! One nie kochają mężczyzny dla jego wyglądu. Nawet jeśli on się im bardzo podoba. – Joaquin westchnął błogo. – Kobiety kochają cię przez wzgląd na twój charakter. Twoją siłę. Twoją mądrość. Albo dlatego, że potrafisz zaopiekować się dzieckiem. Bo jesteś dobrym człowiekiem, masz honor i godność. One kochają cię inaczej niż mężczyzna kobietę. Nie z powodu kształtnych łydek ani nie dlatego, że w swoim garniturze budzisz zazdrość u jej koleżanek z pracy. Owszem, istnieją też takie kobiety, ale są tylko jak zły przykład dla innych" (Nina George "Lawendowy pokój"). Co sądzi Pani o tym cytacie? Czy uważa Pani, że kobiety i mężczyźni inaczej kochają? Co dla kobiet jest ważne w miłości, w wyborze Tego Jedynego?
Myślę, że dla kobiet miłość ma wiele znaczeń i wymiarów. Trudno mi się wczuć w psychikę mężczyzny, ale z moich obserwacji wynika, że my, kobiety, jesteśmy bardziej romantyczne, wrażliwe i marzymy o mężczyźnie silnym i rycerskim.
Adolfinia
Gdyby miała Pani pisać książki w czasach sprzed wynalezienia komputerów i Internetu, z czego by pani korzystała: kartka i pióro czy maszyna do pisania?
Bardzo lubię pisać piórem na pożółkłym, solidnym papierze, więc wybrałabym taki sposób. Oczywiście, maszyna ułatwiłaby pracę, więc może korzystałabym także z niej. Tak robiła Zofia Kossak. Część tekstów pisała odręcznie, a część na maszynie.
Edyta Chmura
Jak przeczytałam w jednej z recenzji w Pani najnowszej książce miłość ukazana jest jako uczucie wyważone, co jest dość nietuzinkowym sposobem opisania tego uczucia. Zwykle mamy przyspieszone bicie serca, gwałtowność emocji, istny szał. Dlaczego zdecydowała się Pani na taki zabieg? Stawia Pani po prostu na realizm, nie romantyzm? :)
W Czarnogórze |
Bardzo nie lubię przesady i egzaltacji. Uczucia są tak ważnym elementem naszego życia, że często próbując opisać je zbyt dosłownie, powodujemy, że opis staje się zbyt przesadzony, albo zbyt płytki. Czasem zdejmowanie rękawiczki umiejętnie przedstawione w literaturze albo filmie niesie z sobą wyraźniejszy podtekst emocjonalny, niż tak zwana „scena łóżkowa”.
Co daje Pani pisanie? Czy mogłaby Pani bez niego normalnie funkcjonować?
Co daje Pani pisanie? Czy mogłaby Pani bez niego normalnie funkcjonować?
Pisanie jest moim sposobem na życie, próbą opisania świata i przedstawienia własnych emocji i uczuć. Czy mogłabym normalnie funkcjonować nie pisząc? Z pewnością tak, bo życie niesie różne wyzwania, do których trzeba się przystosować. Czegoś by mi jednak wciąż brakowało.
Super wywiad! Z ciekawością przeczytałem!
OdpowiedzUsuńDziękuję za wyróżnienie i serdecznie gratuluję Pani Marcie!
Miłego weekendu!
Pozdrawiam, Bogdan
Gratuluję, bardzo ciekawy wywiad.
OdpowiedzUsuńWywiad piękny a martucha 180 niech zmieni pytanie, bo każdemu pisarzowi je zadaje.
OdpowiedzUsuńBardzo lubię Twoje wywiady :)
OdpowiedzUsuńGratulacje dla zwyciężczyń. Jak zwykle ciekawy wywiad ;)
OdpowiedzUsuńWydaje się bardzo miłą osobą :)
OdpowiedzUsuńDziękuję bardzo i gratuluję koledze!
OdpowiedzUsuńInteresujący wywiad, gratuluję :)
OdpowiedzUsuńGratulacje!
OdpowiedzUsuńs-a
Ile ciekawych pytań. Dowiedziałam się wiele o autorce, super!
OdpowiedzUsuńBardzo ciekawy wywiad! Miło mi się czytało. ;)
OdpowiedzUsuńPrzeczytałam z zaciekawieniem:)
OdpowiedzUsuń